Τι είναι ο Επαγγελματικός Προσανατολισμός;

Ορισμός του επαγγελματικού προσανατολισμού

Η Συμβουλευτική και ο Επαγγελματικός Προσανατολισμός αποτελούν ένα ενιαίο θεσμό, ο οποίος είναι ενεργός καθ΄ όλη τη διάρκεια της επαγγελματικής ζωής του ατόμου. Ουσιαστικά η Επαγγελματική Συμβουλευτική είναι μία διαδικασία όπου ο Σύμβουλος καλείται να βοηθήσει τους συμβουλευόμενους να αναγνωρίσουν τις δυνατότητες τους, τις ικανότητες τους , τις αξίες τους, τα ενδιαφέροντα τους, τις γνώσεις τους.

Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα  να αποσαφηνίσουν στόχους, να προσδιορίσουν και να εφαρμόσουν εκπαιδευτικές και επαγγελματικές αποφάσεις ώστε να διαχειρίζονται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την εκπαιδευτική και επαγγελματική τους σταδιοδρομία.

Όπως αναφέρει ο Κασσωτάκης (2004), «η Επαγγελματική Συμβουλευτική έχει περισσότερο ψυχολογική χροιά και αναφέρεται στις διαδικασίες υποβοήθησης του ατόμου και της λήψης αποφάσεων, ενώ στο πεδίο του Επαγγελματικού Προσανατολισμού υπεισέρχονται και άλλα ζητήματα που αφορούν στον τομέα της Οικονομίας και της Απασχόλησης».

Με τη βοήθεια των συνεδριών επαγγελματικού προσανατολισμού το άτομο θα μπορεί να κατανοήσει καλύτερα την αγορά εργασίας. Ο συνδυασμός της γνώσης αυτής με την αναγνώριση των δυνατοτήτων από το ίδιο το άτομο αποτελεί ένα από τα κλειδιά της διαμόρφωσης ενός προσωπικού πλάνου καριέρας με τις πιο κατάλληλες επιλογές διαδρομών για την επίτευξη των στόχων του.

Πρακτικά, ο επαγγελματικός προσανατολισμός είναι μια επιστήμη που έρχεται να «φωτίσει» λύσεις, δυνατότητες και προοπτικές στον κάθε ωφελούμενο. Δημιουργείται μία υποστηρικτική σχέση που επιτρέπει στους συμβουλευόμενους να εξερευνήσουν τα προβλήματα τους, να τα κατανοήσουν και να επιλύσουν ή να είναι σε θέση να τα αντιμετωπίσουν.

Είναι κοινή παραδοχή ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μία πραγματικότητα που διαρκώς αλλάζει με τέτοια ταχύτητα όπου καθιστά ολοένα και πιο έντονη την ανάγκη για ενημέρωση και πληροφόρηση. Η δια βίου μάθηση και προσαρμογή στις διαρκώς μεταβαλλόμενες κοινωνικές-οικονομικές  συνθήκες δεν αφορά μόνο  τους ωφελούμενους. Ο  Επαγγελματικός Προσανατολισμός αποτελεί πλέον μέρος αυτής της δια βίου διαδικασίας μάθησης και προσαρμογής στις  μεταβολές της αγοράς εργασίας.  Αυτό αποτελεί και διαπίστωση πολλών ερευνών σε Εθνικό – Ευρωπαικό και παγκόσμιο επίπεδο.

Παρέχεται ο Επαγγελματικός Προσανατολισμός δωρεάν;

Δεν είναι τυχαίο ότι o κλάδος της Συμβουλευτικής Σταδιοδρομίας και του Επαγγελματικού Προσανατολισμού τα τελευταία χρόνια εμφανίζει ιδιαίτερη άνθηση σε εθνικό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο.

Είναι μία αναγκαιότητα, η οποία προκύπτει μέσα από τις αλλαγές οι οποίες παρατηρούνται εξαιτίας της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, η οποία  οδηγεί στην εμφάνιση νέων επαγγελμάτων. Επιτακτική γίνεται η αναπροσαρμογή όλων  των εκπαιδευτικών προγραμμάτων στη νέα αυτή πραγματικότητα όπου οι εξελίξεις τρέχουν με γρήγορους ρυθμούς. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα δεν αφορούν μόνο όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης αλλά επεκτείνονται σε μία  δημιουργία δια βίου μάθησης- εκπαίδευσης- επιμόρφωσης σε σύνδεση με την αγορά εργασίας κάθε φορά.

Οι αλλαγές που συμβαίνουν σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικό- οικονομικής πραγματικότητας καθιστούν επίσης την ανάγκη ανάπτυξης και άλλων δεξιοτήτων των ατόμων τα λεγόμενα “soft-skills» (διαχείριση χρόνου, κριτική σκέψη, ομαδικό πνεύμα, προσαρμοστικότητα κ.ά.) . Δεν  είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι γίνονται και έρευνες οι οποίες αναφέρονται ακόμη και στην   «ευτυχία» του εργαζόμενου στο χώρο εργασίας, ως παράγοντα αύξηση της παραγωγικότητας πέρα από τη βελτίωση της τεχνολογίας.

Αναμφισβήτητα ο ρόλος του συμβούλου και η παρουσία του στη διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι γίνεται  απαραίτητος.

Στη χώρα μας, γίνονται βέβαια κάποιες προσπάθειες σε εθνικό επίπεδο από δημόσιους φορείς αλλά φαντάζει να έχουμε πολύ δρόμο ακόμη για ένα καλά οργανωμένο θεσμικό πλαίσιο  συμβούλων σταδιοδρομίας και επαγγελματικού προσανατολισμού. Παρατηρείται να έχει πρωτοστατήσει η ιδιωτική πρωτοβουλία  όπου ο ρόλος του συμβούλου ενισχύεται διαρκώς.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στους καταξιωμένους ιδιωτικούς φορείς και εταιρείες του κλάδου, συναντούμε έμπειρα στελέχη και χρηστικά εργαλεία (βάσεις δεδομένων, σύγχρονα ερωτηματολόγια ενδιαφερόντων) τα οποία βοηθούν αποτελεσματικά εδώ και πολλά χρόνια μαθητές, φοιτητές και ανέργους.

Επίσης σημαντική εξέλιξη που υλοποιήθηκε από τον αρμόδιο κρατικό φορέα τον Εθνικό Οργανισμό Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (Ε.Ο.Π.Π.Ε.Π.), τίθενται αυστηρά και συγκεκριμένα το πλαίσιο, τόσο για το είδος των παρεχόμενων υπηρεσιών όσο και για τα στελέχη που μπορούν να παρέχουν υπηρεσίες ΣυΕΠ. Κατά αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται προς το κοινό, γονείς-μαθητές αλλά και προς κάθε ενδιαφερόμενο, πως θα απευθυνθούν σε έναν επαγγελματία ο οποίος πράγματι έχει τα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα να παρέχει τις συγκεκριμένες υπηρεσίες. Η διαρκής ενημέρωση και πληροφόρηση ενός συμβούλου σταδιοδρομίας κρίνεται απαραίτητη για την αποτελεσματικότητα του ρόλου του.

Επαγγελματικός Προσανατολισμός για εφήβους

Μετά την υποχρεωτική εκπαίδευση οι έφηβοι έρχονται αντιμέτωποι με τις πρώτες επιλογές ανάμεσα στην γενική και επαγγελματική εκπαίδευση. Μία επιλογή η οποία φαντάζει στα μάτια ενός εφήβου, αλλά και στο οικογενειακό του περιβάλλον ως η πρώτη σημαντική απόφαση που θα καθορίσει τη μετέπειτα πορεία του εκπαιδευτικά αλλά και επαγγελματικά.

Εδώ είναι απαραίτητο να  επισημάνουμε ότι σπουδές επιλέγουμε σε αυτή την ηλικία όχι  απαραίτητα επάγγελμα διότι «αυτονόητες διαδρομές» δεν υπάρχουν όπως στο παρελθόν. Γι’ αυτό και  η δυναμικότητα που χαρακτηρίζει την πραγματικότητα και οι έντονες αλλαγές σε όλα τα επίπεδα κάνουν όλο και πιο περίπλοκη την επιλογή σπουδών και επαγγέλματος.

Επίσης μη ξεχνάμε ότι η  εφηβεία είναι μία περίοδος η οποία χαρακτηρίζεται από πολλές αναζητήσεις και ψυχοσυναισθηματικές, βιολογικές  αλλαγές. Οι μαθητές δεν έχουν ακόμη  ξεκάθαρη εικόνα του εαυτού τους αλλά και των δυνατοτήτων τους αρκετές φορές. Επιπλέον παρατηρείται να μην  έχουν επαρκείς γνώσεις για τις κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν, τα επιμέρους επαγγέλματα, τις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας. Υπάρχουν φορές που δεν γνωρίζουν ακόμη και το εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο καλούνται να διανύσουν για να φθάσουν στους επιθυμητούς γι’ αυτούς στόχους. Αυτό φυσικά οφείλεται και στις συχνές αλλαγές που γίνονται στο σύστημα, όπου ακόμη και οι μικρές που λαμβάνουν χώρα δίνουν επιπλέον δυνατότητες , ευκαιρίες, επιλογές  οι οποίες δεν είναι ξεκάθαρες με την πρώτη ματιά.

Σε αυτό το σημείο ο ρόλος ενός συμβούλου σταδιοδρομίας είναι καθοριστικός, διότι μπορεί να ενημερώσει μαθητές – γονείς και κάθε ενδιαφερόμενο ποιες είναι οι «έξυπνες επιλογές». Είναι ένα πεδίο που συχνά εστιάζει ένας σύμβουλος ώστε να αναδείξει τις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές ευκαιρίες αλλά και της αγοράς εργασίας.

Η αναγκαιότητα της  ενημέρωσης – πληροφόρησης  επιβεβαιώνεται σύμφωνα και με έρευνα (PISA 2018), η οποία δείχνει ότι οι προτιμήσεις των 15χρονων μαθητών για τη μελλοντική σταδιοδρομία τους συγκεντρώνονται σε μόλις 10 επαγγέλματα.

Το ερώτημα που προκύπτει είναι με ποια κριτήρια τελικά επιλέγουν οι έφηβοι τις σπουδές – κατευθύνσεις που θα ακολουθήσουν;  Το κλειδί σε αυτή την απάντηση είναι η σωστή ενημέρωση και πληροφόρηση. Φυσικά και  γνωρίζουμε ότι υπάρχουν αρκετοί παράγοντες (οικογενειακό περιβάλλον, στερεότυπα, ελλιπής ενημέρωση κτλ. )  που προσδιορίζουν επιλογές που ταλαιπωρούν στην πορεία πολλούς εφήβους.

Σε αυτό το σημείο έρχεται ο ρόλος του Συμβούλου του  Επαγγελματικού Προσανατολισμού όπου  κρίνεται σκόπιμο να απευθυνθεί κάποιος  διότι μπορεί να δώσει απαντήσεις σε πολλά ζητήματα όπως και εκπαιδευτική και επαγγελματική πληροφόρηση. Στην ουσία αποτελεί  την αρχή  μιας διαδρομής  επιλογής σπουδών και καριέρας μέσα από Συμβουλευτικές Συνεδρίες όπου θα χτίσει βήμα -βήμα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα επόμενα ακαδημαϊκά  βήματα των μαθητών.

Όμως πέρα από την πληροφόρηση σημαντικό ρόλο, στις επιλογές εκπαιδευτικής και επαγγελματικής σταδιοδρομίας, έχουν να κάνουν και παράγοντες όπως η  αυτογνωσία και η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης. Επειδή  αδιέξοδα στις σπουδές και στην καριέρα δεν υπάρχουν η σωστή πληροφόρηση θα μειώσει το άγχος το οποίο διακατέχει τους εφήβους μπροστά στις πρώτες επιλογές τους.

Ένας σύμβουλος θα βοηθήσει  να αναγνωρίσουν οι έφηβοι τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντα τους και να τα συνδέσουν με συγκεκριμένα τμήματα και προγράμματα σπουδών. Θα βοηθήσει να κάνουν στοχευμένες εκπαιδευτικές επιλογές και να συμπληρώσουν για παράδειγμα ένα μηχανογραφικό που θα τους φέρει ένα βήμα πιο κοντά στον κλάδο που τους ταιριάζει εάν είναι τελειόφοιτοι. Ένα μηχανογραφικό το οποίο χρήζει ιδιαίτερης προσοχής στις επιλογές ενός υποψηφίου. Η διεπιστημονικότητα που χαρακτηρίζει κάποια προγράμματα σπουδών η οποία είναι και το ζητούμενο σε πληθώρα πλέον θέσεων εργασίας αλλά και περιζήτητο προσόν από πολλούς κλάδους, είναι η νέα πραγματικότητα που θα χρειαστεί να κατανοήσουν.

Η καθημερινή πρακτική εξάλλου, αποδεικνύει περίτρανα το εξής: στο σύνθετο οικονομικό-κοινωνικό και εργασιακό περιβάλλον που βρισκόμαστε και θα βρεθούμε όλοι μας, τα επόμενα χρόνια θα περιορίζονται οι επαγγελματικές επιλογές ανθρώπων που δεν έχουν τη δυνατότητα να αλληλεπιδράσουν δημιουργικά σε επιστημονικές ομάδες και επαγγελματικούς χώρους που πραγματεύονται πιο σύνθετα αντικείμενα στην κοινωνία της γνώσης.

Ουσιαστικά αυτή η ενημέρωση θα οδηγεί  έναν έφηβο, να λάβει την απόφαση που του ταιριάζει καλύτερα, σύμφωνα με τις πληροφορίες που έχει συγκεντρώσει ο σύμβουλος για εκείνον, για τις σπουδές και  τα επαγγέλματα που τον ενδιαφέρουν. Η ενημέρωση αυτή περιλαμβάνει στην ουσία  τη γνώση για τα επαγγέλματα , την αγορά εργασίας, τα επαγγέλματα του μέλλοντος, τις απαιτήσεις των επαγγελμάτων , τις συνθήκες εργασίας, τις προοπτικές του κάθε επαγγέλματος, τις σπουδές που απαιτούνται, τη διάρκειά τους και τις ενδεχόμενες ίσως δυσκολίες που θα έχει να αντιμετωπίσει και να διαχειριστεί.

Επίσης σημαντικό στοιχείο αυτής της ενημέρωσης είναι ότι  περιλαμβάνει και τις δυνατότητες που του παρέχονται μέσα από το πρίσμα μίας διαφοροποιημένης σταδιοδρομίας που προκύπτει μέσα από τις πρώτες του επιλογές. Είναι σημαντική αυτή η πληροφορία διότι αρκετοί έφηβοι αγχώνονται ότι η επιλογή τους σε αυτή την ηλικία θα είναι δεσμευτική για όλη τους τη ζωή. Αυτός είναι και ο λόγος αρκετές φορές που δυσκολεύονται να αποφασίσουν με τη σκέψη μήπως πάρουν την λάθος απόφαση για το μέλλον τους. Γίνεται κατανοητό και από τους ίδιους  ότι μπορεί να επαναπροσδιορίσει την επαγγελματική του πορεία σύμφωνα κάθε φορά με τις προσωπικές του ανάγκες και σε συνδυασμό με την αγορά εργασίας.

Μέσα από τη συμβουλευτική διαδικασία ο έφηβος, έχοντας αποκτήσει  πληρέστερη γνώση, των χαρακτηριστικών της προσωπικότητάς του, των ενδιαφερόντων του, των ικανοτήτων-δεξιοτήτων και των αξιών του, μπορεί να οδηγηθεί σε επιλογές που θα γίνονται  γερή βάση για τις επόμενες διαδρομές του. Αν δούμε τα αποτελέσματα από έρευνα (ΕΘΑΕΕ 2020), όπου η Ελλάδα κατέχει την 28η θέση στην Ευρώπη  σε ποσοστό αποφοιτήσεων επιβεβαιώνεται για ακόμη μία φορά, η αναγκαιότητα  Συμβουλευτικής Σταδιοδρομίας και Επαγγελματικού Προσανατολισμού.

Επαγγελματικός Προσανατολισμός για ενήλικες

Ο Επαγγελματικός Προσανατολισμός δεν σταματά  στην συμπλήρωση ενός μηχανογραφικού αλλά αφορά και τους ενήλικες σε όποιο στάδιο και εάν βρίσκεται κάποιος. Επομένως  μετά την ολοκλήρωση των αρχικών ακαδημαϊκών του επιλογών, ίσως χρειαστεί βοήθεια για την ανεύρεση του κατάλληλου για τον ίδιο μεταπτυχιακού. Η επιλογή αυτή έχει να κάνει με τον συνδυασμό των ενδιαφερόντων του των επιπλέον δεξιοτήτων που έχει αναπτύξει,  με την αγορά εργασίας και τα επαγγέλματα του μέλλοντος.

Άλλοτε μπορεί ένας ενήλικας  να οδηγηθεί  σε  επανασχεδιασμό και τη διαχείριση της σταδιοδρομίας του σε διάφορα στάδια κρίσιμων μεταβάσεων από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας. Επίσης άνεργοι που επιθυμούν να ενταχθούν ή να επανενταχθούν στην αγορά εργασίας. Ωφελούμενοι  μπορεί να είναι ακόμα και γονείς για να βοηθηθούν στο να κατανοήσουν βαθύτερα τις ανάγκες των εφήβων και να τους στηρίξουν ουσιαστικά στις αποφάσεις τους, είτε ειδικές ομάδες του πληθυσμού (ΑΜΕΑ, μετανάστες κλπ.).

Σε όποια ομάδα και εάν ανήκει κάποιος μέσα από την ενημέρωση και πληροφόρηση για τις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας με τη βοήθεια του συμβούλου οδηγείται στην απόκτηση και  στην καλλιέργεια σχετικών δεξιοτήτων όπου αυτό κρίνεται σκόπιμο για μια επιτυχημένη επαγγελματική πορεία. Επίσης εκπαιδεύεται στο να μάθει να αναζητά, να επεξεργάζεται, να αξιολογεί τις όποιες πληροφορίες και να μαθαίνει για όλες τις εναλλακτικές και επαγγελματικές διεξόδους που του προσφέρονται.

Στόχος πάντα είναι η δια βίου επαγγελματική ανάπτυξη σε μία κοινωνία όπου η δια βίου μάθηση είναι πλέον απαραίτητο στοιχείο εξέλιξης, προόδου, προσαρμοστικότητας στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες δηλαδή σημαντικό προσόν του ίδιου του ατόμου. Μέσα από τις συμβουλευτικές συνεδρίες γίνεται και η ανάπτυξη των δεξιοτήτων του συμβουλευμένου όπως ενίσχυση αυτοεκτίμησης/αυτοπεποίθησης, η δυνατότητα λήψης των αποφάσεων, το ομαδικό πνεύμα συνεργασίας, διαχείριση σταδιοδρομίας, αναζήτησης εργασίας, η κατάρτιση ατομικού σχεδίου δράσης και άλλες.

Τεστ Επαγγελματικού Προσανατολισμού

Ο σύμβουλος έχει στα χέρια του και διάφορα εργαλεία, πέρα από τις δεξιότητες που χρειάζεται να κατέχει, ώστε το έργο του να γίνεται όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικό. Ένα από αυτά τα εργαλεία είναι και το ΤΕΣΤ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ. Ένα αξιόπιστο εργαλείο όπου καθρεφτίζονται οι δεξιότητες, κλίσεις, ταλέντα, ικανότητες του ατόμου αλλά και  η προσωπικότητα του μαζί με τα ενδιαφέροντα του. Ενδιαφέροντα τα οποία συνδέονται με επαγγέλματα και με την εκπαίδευση.

Μέσα από τη Συμβουλευτική συνεδρία ανάλυσης  των αποτελεσμάτων, ενημερώνεται και για τις απαιτήσεις που προκύπτουν από το εργασιακό περιβάλλον είτε από την ειδικότητα της Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης που αναδεικνύεται στο τεστ. Αυτό του δίνει τη δυνατότητα να αντιληφθεί εάν μπορεί να ανταποκριθεί ή θα χρειαστεί να ενισχύσει κάποιες δεξιότητες του, ακόμη και γνωστικές,  ώστε να διεκδικήσει σε σωστές βάσεις τις όποιες επιθυμίες του. Μπορεί επίσης να δει και άλλες κλίσεις που του δίνουν και επιπλέον επιλογές. Αυτό θα τον βοηθήσει για το πλάνο δράσης που επιλέξει και του ταιριάζει περισσότερο μέσα από τις επιλογές που θα συζητήσει με τον σύμβουλο με αφορμή το τεστ. Το τεστ επαγγελματικού προσανατολισμού γίνεται ο «καθρέφτης» του κάθε ωφελούμενου. Μπορεί να διαπιστωθεί και  να  ελεγχθεί αν το ήδη επιλεγμένο επάγγελμα ταιριάζει στην προσωπικότητα, καθώς και στις επαγγελματικές κλίσεις του ατόμου.

Η συζήτηση-ενημέρωση αφορά όλο το εκπαιδευτικό σύστημα και τις διεξόδους που δίνονται, μέσα από την παρουσίαση σχολών , των επαγγελματικών δικαιωμάτων, την αγορά εργασίας , τα επαγγέλματα του μέλλοντος, τα μεταπτυχιακά, τις επιμορφώσεις, τις εξειδικεύσεις. Όλη αυτή η ενημέρωση κινείται γύρω από δύο άξονες, αυτής της  διεπιστημονικότητας αλλά και της διαφοροποιημένης σταδιοδρομίας σε συνδυασμό με την αγορά εργασίας και το μέλλον αυτής.

Στην ερώτηση λοιπόν: Τι θα ήθελες να γίνεις όταν μεγαλώσεις;

Θαρρώ η απάντηση είναι: ευτυχισμένος άνθρωπος! Αυτό μπορούμε να το καταφέρουμε μέσα από την αυτογνωσία μας και τις όποιες επιλογές μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Η βοήθεια λοιπόν από έναν Σύμβουλο Σταδιοδρομίας και Επαγγελματικού Προσανατολισμού είναι ένα κλειδί που μπορεί να μας ανοίξει τις πόρτες για τις διαδρομές που θα μας χαρίζουν ευτυχία. Γνωρίζοντας καλύτερα τον εαυτό μας αλλά και την πραγματικότητα που μας περιβάλλει μπορούμε να βρούμε εκείνη τη θέση που μας ταιριάζει και συναντά τα όνειρά μας και τα θέλω μας. Στο χέρι μας είναι λοιπόν να τα διεκδικήσουμε και να ξεκλειδώσουμε αυτές τις προοπτικές που θα μας βοηθήσουν να πετύχουμε οικογενειακή, επαγγελματική και προσωπική ισορροπία.

Σύνταξη: Ζωγραφιά Βακάλογλου, Σύμβουλος Σταδιοδρομίας | EMPLOY EDU Σύμβουλοι Εκπαίδευσης & Σταδιοδρομίας