Μέχρι τα 17 της, η Αμερικανίδα Κάρεν Εμεριχ ήταν μια έφηβη στη Νέα Υόρκη που δεν είχε καμία σχέση με την Ελλάδα. Διέθετε όμως μεγάλο πάθος να γνωρίσει τον κόσμο και προοδευτικούς γονείς, οι οποίοι αντιλήφθηκαν ότι η κόρη τους βαριόταν τα μαθήματα στο γυμνάσιο της γειτονιάς τους και της επέτρεψαν να έρθει να φοιτήσει στην Ελλάδα στην τελευταία τάξη του λυκείου. Το πρόγραμμα «Ithaka» του Νίκου και της Anne Γερμανάκου (το οποίο δεν υπάρχει πια) έδινε τότε την ευκαιρία σε νέους από όλο τον κόσμο να ζήσουν μερικούς μήνες στην Κρήτη μελετώντας Αρχαία Ελληνικά και νεοελληνική ποίηση. Η Εμεριχ σαγηνεύτηκε τόσο πολύ από την ελληνική γλώσσα, που αποφάσισε να την κάνει… καριέρα. Σπούδασε συγκριτική λογοτεχνία στο Columbia University και στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και σήμερα είναι επίκουρη καθηγήτρια στο Princeton και έχει μεταφράσει έντεκα βιβλία ποίησης και πεζογραφίας από τα
Ελληνικά στα Αγγλικά (μεταξύ των οποίων και έργα των Γιάννη Ρίτσου, Μίλτου Σαχτούρη, Μαργαρίτας Καραπάνου και Βασίλη Βασιλικού). Η συνέντευξη δόθηκε με αφορμή την υποψηφιότητα του μεταφρασμένου από εκείνη βιβλίου της Αμάντας Μιχαλοπούλου «Γιατί σκότωσα την καλύτερή μου φίλη» για το Εθνικό Βραβείο Μετάφρασης στις ΗΠΑ (2015 National Translation Award), που θα ανακοινωθεί μέσα στον Σεπτέμβριο.
Μπορεί ένα βιβλίο όπως το «Γιατί σκότωσα την καλύτερή μου φίλη», που μιλάει για την Ελλάδα τη δεκαετία του ’80, να αγγίξει το αμερικανικό κοινό;
Το δίδαξα στους προπτυχιακούς φοιτητές μου, οι οποίοι δεν μπορούσαν ούτε να δείξουν την Ελλάδα στο χάρτη, και το λάτρεψαν. Είναι αλήθεια ότι υπήρχαν πολλές πολιτισμικές αναφορές άγνωστες σε εκείνους, αλλά την ίδια στιγμή είναι μια πολύ ισχυρή ιστορία για τη φιλία.
Υπάρχουν φοιτητές στα αμερικανικά πανεπιστήμια που ενδιαφέρονται για την Ελλάδα;
Μέχρι πρόσφατα μόνο οι Ελληνες και οι Ελληνοαμερικανοί ενδιαφέρονταν να παρακολουθήσουν μαθήματα για την ελληνική γλώσσα ή για την Ελλάδα, αλλά τώρα τελευταία αυτό έχει αρχίσει να αλλάζει. Ολο και περισσότεροι ανθρωπολόγοι, πολιτικοί επιστήμονες και ιστορικοί οι οποίοι -όπως εγώ- δεν έχουν ελληνική ρίζα, γοητεύονται από τη χώρα σας.
Η περίπτωσή της γίνεται δηλαδή αντικείμενο μελέτης;
Οι ραγδαίες δημογραφικές, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές μετακινήσεις που έχουν συντελεστεί στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες νομίζω ότι την κάνουν ένα συναρπαστικό μέρος. Δεν είμαι κοινωνική επιστήμονας, αλλά, ως εξωτερική παρατηρήτρια η οποία έρχεται στην Ελλάδα κάθε χρόνο επί δεκαπέντε χρόνια, νιώθω κι εγώ την ανάγκη να κατανοήσω αυτές τις αλλαγές που βλέπω να συμβαίνουν.
Εχετε βγάλει νόημα για το τι μας έχει συμβεί;
Νιώθω άβολα με αυτή την ερώτηση διότι, αναγκαστικά, έχω περιορισμένη οπτική γωνία. Φυσικά έβλεπα και εγώ για κάποια χρόνια αυτή την τεράστια φούσκα και μια… κουλτούρα καφενείου, αλλά, από την άλλη μεριά, για κάθε «κακή» ιστορία που διαβάζουμε υπάρχουν όλες αυτές οι άλλες ιστορίες όπου οι Ελληνες κάνουν το σωστό. Εχω φίλους στην Ελλάδα που υποφέρουν απίστευτα και εξακολουθούν να συμπεριφέρονται ηθικά -όπως τώρα με την προσφυγική κρίση- σε πάρα πολύ δύσκολες συνθήκες.
Ποια είναι η εικόνα της Ελλάδας στις ΗΠΑ σήμερα;
Οι περισσότεροι οιονεί αριστεροί Αμερικανοί οικονομολόγοι εκφράζουν μεγάλη συμπάθεια μέσα από την αρθρογραφία τους. Ομως τα σχόλια που δημοσιεύονται κάτω από αυτά τα άρθρα είναι πολύ απογοητευτικά και ανακυκλώνουν τα στερεότυπα: οι Ελληνες δεν πληρώνουν φόρους, οι Ελληνες φταίνε κ.λπ.
Δεν φταίμε εμείς οι Ελληνες;
Το «εμείς» και το «εσείς» είναι πολύ σχετική έννοια. Η παγκόσμια οικονομία δεν είναι δίκαιη. Σε αυτό το πλαίσιο βλέπω ότι η μετάφραση της λογοτεχνίας προσφέρει και άλλα είδη αφήγησης, αναδεικνύει τις πραγματικές ιστορίες των ανθρώπων σε μια χώρα.
Είναι εύκολο να πείσετε εκδοτικούς οίκους στις ΗΠΑ να μεταφράσουν ένα ελληνικό βιβλίο;
Τα βιβλία σε μετάφραση γενικά δεν είναι δημοφιλή στις ΗΠΑ, εκτός εάν πρόκειται για «Το κορίτσι με το τατουάζ». Συνήθως είναι ζημιογόνα και οι εκδοτικοί οίκοι αναζητούν χρηματοδότηση.
Υπάρχει χρηματοδότηση για τα ελληνικά βιβλία;
Παλαιότερα υπήρχε ένα πρόγραμμα του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο φυσικά τώρα είναι ανενεργό. Γενικά υπάρχει μια ανισορροπία. Εχουμε πλημμυρίσει τον κόσμο με Philip Roth και Toni Morrison, ενώ παραμένουμε πολιτισμικά απομονωμένοι.
Η Ελλάδα διαθέτει συγγραφείς ανάλογου επιπέδου;
Εχει μεγάλο αριθμό συγγραφέων για το μέγεθός της, οι οποίοι βρίσκονται σε εποικοδομητικό διάλογο με την παγκόσμια συγγραφική κοινότητα. Αλλά, επίσης, δεν είμαι της άποψης ότι πρέπει να μεταφράζουμε μόνο αριστουργήματα. Δεν χρειάζεται να περιμένουμε για τους Καβάφηδες και τους Σεφέρηδες αυτού του κόσμου. Είναι σημαντικό να μεταφράζουμε και δημοσιογραφικά κείμενα και «λαϊκή» λογοτεχνία -ακόμη και πράγματα που δεν μας αρέσουν- που όμως δείχνουν τι πραγματικά συμβαίνει σε μια χώρα. Ειδικά όταν η χώρα βρίσκεται καθημερινά στην πρώτη σελίδα των New York Times.
Γιατί τα καταφέρνουν οι Σκανδιναβοί και ο… Ζοζέ Σαραμάγκου, αλλά κανείς άλλος Ελληνας από την εποχή του Νίκου Καζαντζάκη;
Δεν γνωρίζω. Το παράδοξο είναι ότι υπάρχουν κάποια πολύ δημοφιλή βιβλία με θέμα την Ελλάδα, όπως το «Δείπνο με την Περσεφόνη» της Πατρίσια Στόρας. Ισως στο μέλλον δούμε και άλλα. Στις ΗΠΑ δεν ενδιαφερόμαστε για έναν τόπο εκτός εάν υπάρχει λόγος – οπότε μπορεί να συμβεί αυτό που αποκαλούμε «καταστροφικός λογοτεχνικός τουρισμός».
Εχετε συναντήσει μη μεταφράσιμες λέξεις εξαιτίας της διαφορετικής κουλτούρας ανάμεσα στις δύο χώρες;
Οχι. Υπάρχουν όμως λέξεις που εμπεριέχουν έναν ολόκληρο τρόπο σκέψης, όπως η λέξη «παρέα», που ήταν μεγάλη υπόθεση για εμένα όταν πρωτοαντιλήφθηκα το νόημά της.
Υπάρχουν ελληνικές λέξεις που σας έχουν δυσκολέψει;
Για το βιβλίο της Αμάντας Μιχαλοπούλου «Θα ήθελα» έπρεπε να ψάξω πολύ για τη λέξη «πιλοτή». Πώς θα το λέγαμε στα Αγγλικά; Γκαράζ; Και τα λεξικά είναι εξαιρετικά περιορισμένα. Δεν συμπεριλαμβάνουν την αργκό ούτε πολλές χρήσεις των λέξεων στην καθομιλουμένη. Για το βιβλίο του Χρήστου Οικονόμου «Κάτι θα γίνει, θα δεις» έπρεπε να συμβουλευτώ φίλους μου που μεγάλωσαν στον Πειραιά.
Η μετάφραση σας δίνει νόημα ζωής;
Αγαπώ πολύ αυτό που κάνω, διότι μου επιτρέπει να γράφω χωρίς να χρειάζεται να ανησυχώ για την πλοκή. Ειδικά τώρα νιώθω ότι είναι μια σημαντική δουλειά μαζί με τη διδασκαλία.
Είναι αλήθεια ότι οι μεταφραστές ζηλεύουν τους συγγραφείς;
Αυτό σίγουρα δεν ισχύει για μένα. Υπάρχουν τόσα καταπληκτικά βιβλία, που δεν νιώθω ότι πρέπει να προσθέσω ένα δικό μου.
Πηγή:dictyo.gr
